Выбраныя творы / Уклад. А. Камоцкі, Ул. Сіўчыкаў ; прадм. Ул.Някляева ; маст. А.Кашкурэвіч. – Мінск : Радыёла-плюс, 2006. – 496 с. : іл. – 24 с. укл. Цв. вокл. і супервокл.

ISBN 985-448-058-5

У кнігу ўвайшлі выбраныя творы народнага паэта Беларусі, намінанта Нобелеўскай прэміі па літаратуры Рыгора Барадуліна.

Змешчаныя як хрэстаматыйныя вершы, так і тыя, што друкуюцца ўпершыню.

ЗМЕСТ

Нават вецер гнёзды ўе. Прадмова У. Някляева

НАШЧА

Песня над песнямі Саламонава

ПСАЛЬМЫ
*** Чужыя ідалы халодныя...
*** На ўсё стае бязбожных...
*** У вуснаў ёсць дамова з языком...
*** Не ўзвышэнне сябе самога...
*** Руйнуе нявечнае час...
*** Дні на зямлі твае...
*** Вязні – як вузялкі...
*** Ты са мною...
*** Праўда ўперадзе...
*** Зерне плачу рунее...
*** Усынаві наноў...
*** Дзякую, Усявышні, Табе...
*** Зімой завірухі ідуць у попрадкі...
*** Не на тушчай...
*** Зацякаюць ногі ў вады...
*** Горы ўгарбелі, мір несучы...
*** На даланях у рэкаў...
*** Прыхадні разяваюць галодны рот...
*** Слаўлю Цябе...
*** Бачыць далей маладое вока...
*** Прыгоршчамі маладзіка й веташка...
*** Ноч з галавы...
*** Шаноўцы марных ідалаў...
*** Бачу вочы Твае...
*** Са мной паміраціме...
*** Яліны...
*** І за расу, і за слязу нічога...
*** Над тымі...
*** Век чалавечы...
*** Заваёўнікам трэба песняў...
*** Светлая боязь душу ахінае...
*** Адзінокая птушка на даху...
*** Вячэрнюю ахвяру прыношу...
*** Жабраваць па сваіх руінах...
*** А веку таго...
*** Пілнаваціся кожны мусіць...
*** А сон жыцця...
*** Хай сабе ён і ворагаў...
*** Там...
*** Бог уздыхнуў...

*** Ойча наш, што ў нябёсах...
*** Багародзіца, Вечнадзева Марыя...
*** Веру ў адзінага Бога Айца...
*** Госпадзе, не забудзься ўранні...
*** Усёчуйны, пачуй...
*** Устаўшы з пасцелі, як з дамавіны...
*** Святы анёле...

Нашча
Калядны верш
Святая ноч
У каго?
Помні!
Каб не ўкрыўдзіў...
Прыйдзе...
Дома
Аддаваць...
Ніколі
Тройня
Каб прыняў...
*** Твой воблік – твой абраз, твая ікона...
Не скажа
Адзін
Вяртаецца...
Вялічка
Свяцейшая Панна
Няма...
Анёл, які на лютні грае
Сальеры
Яслі
Варта
*** Свабода...

Берасцейская вунія
Дарога ясная
*** Унія – ў душы рунеюць зоры...
*** Перапляліся промні й вужы...
Рызыкую
Маленне за Беларусь
Памяці айца Яна Матусевіча
Ісціме...
Пачуй...
Уніяцкае сэрца
Вераю
Дарадца высокі
Верніца

РЫМСКІ ДЫПЦІХ
Узрушэнне

І
*** Укленчыць і прыпасці да рукі...
*** Качае словы, быццам камяні...
*** Калодзежы святла...
*** Крыж – вольны птах...
*** Сабе самому любіць сон прысніцца...
*** Белакрылы анёл...
*** Памаўчаць са здарожаным смуткам разам...

II
*** Высока ў небе слова – птушкам лёсу...
*** І неўміручы памірае...
*** Крыж і якар...
*** Пачатак нецярплівы, трапяткі...
*** Як ішоў малады Хрыстос...
*** Адразу з Горада Вечнага ў горад спаконны...
*** Можа, з Беларусі гусі шэрыя...

ТРЭБА ДОМА БЫВАЦЬ ЧАСЦЕЙ

Беларусь – ты мой сон велікодны
Па схіле алфавіту
Урок беларускае мовы
*** Наведвайце бацькоў...
*** Нам застаецца ад матуль...
*** Ад сівых гадоў...
Феліцыя
Чышчу бульбу
Яліна цвіце
Вёска Гвазды
Матылёк
*** Мы больш сваёй ахвярнасцю вядомы...
Першы снег
*** "На Беларусі..."
Акрайчык
*** У зажураным садзе п'юць сінічкі гарбату...
Адаму Міцкевічу
*** Пад высветленымі дубамі...
А там?
Адышлі...
Мы!
Трымаем...
Repetitio est mater studiorum
Першаснежжа
Адкажы
Смелая пяшчота
Імяніны...
Подых
Будзем жа!
Вушацкі прызімак
У адпаведнасці з настроем
Нявогляддзю
Традыцыйнае
Лісты
Жаданне
Зялёнае мора
Родны сад
На паруках у настальгіі
Ларыса Геніюш
Няхай жа!
Толькі адно
*** Шыбіну прахуквае малы...
Бацьку
*** Пакуль жывеш, развітвайся з жыццём...
*** Яна адна...
Уцякала зіма ад вясны
*** Ні сябе, ні чужога слова...
Там
Сцеражы...
Ствары!
Душа вяртаецца дадому
Fatum
Чужы
Любім
Ярмо
Працяг вякоў
А што я пажадаць маю?
Да беларусаў свету
In memoria
*** На нічыйных гарадскіх дварах...
Малітва наступнасці
Акафіст Уладзімеру
Ніколі
Засумавала...
Вось зараз...
Хто помніць...
Капусце з нашага гароду
На зямлі маленства
Калі ў Вушачы начаваў Напалеон...
Айчына думкі
Ліст у Хельсінкі Васілю Быкаву
Паштоўка
Чый?
Падлётак
Не верыш
Родная Каменская вуліца
З дзённіка бяссонніцы
А як жывецца...
Ускрэсне!
Набеларушваецца...
Вяртанне з Вушачы 30 сакавіка 1985 года
*** Жыў на хутары кот Мірон
У перамоўклым садзе
Трэба дома бываць часцей

ЗЯЗЮЛЕНЬКА БАРАВАЯ

Малітва матчына
Чакае...
Даўняе
Паклон
Веды
Мы ўсе
Да ўсходу сонца
На Сёмуху
Што заблукала...
Божанька
*** "Відаць, я з лёдам разам пайду..."
Маркота
Тым даўжэй...
Святам свянцонае
Маці і хлеб
Суперніца
Святло
*** Маме я не ўсё гаварыў...
Плечны шлях
Цяжка
Пакідае...
Памінаю маму...
Напярэдадні...
Хоць нешта...
Моўчкі
*** Памяць любіць журбу пялегваць...
Неба над мамінай хатай

ВУЧЫЦЦА ДЫХАЦЬ ПАЖАР

Каханне
Лета
*** Каханне і веру не трэба...
*** Цяпер, каб цябе не было...
*** Я выцісну цябе з сябе...
*** Чаканы міг спакою...
*** Ад "не трэба, не трэба"...
Спроба акраверша
Спакуса
Не ўсім...
На ўзвіў
Утопія
Белы воўк
Экспромт
Аль-
бомнае
Кропля
Юнак і...
Босая зорка
Актрыса
Арыстакратка
Вясновы дзень
Гаспадыня
Зоркі нашыя
Кавярня
Ключы ад вечнасці
Княгіня
Мне б толькі...
Спадарыня
Чакаю Вас...
Човен
Я ўсё сваё жыццё...
Як вечар, свечка...
Як страшна мне не ўбачыць болей вочы...
Прашу спагады ў Вашае рукі...
У поўным келіху віны...
Як маладзік, я сірацеў...
Я ёсць таму, што Вы былі са мной...
Я выдумаў цябе, ці ёсць...
Я не спяшаюся зіму сустрэць...
Успомніце хоць раз таго забытага...
Мне не хапае Вашай цішыні...
Прашу цябе вяльможна, развітанне...
Ішла над ціхім лесам поўня...
Вы мне жыццём і забыццём былі...
Вы зблыталі мяне са мной...
Я да цябе хачу ляцець як снег...
Як мне?..
Маладое віно
Кветкаю цвіце...
Акрамя...
Не ўчую...
Слухаць...
Паэма
Раманс

АДХІНУЦЬ НЕБАКРАЙ

Руны Перуновы
Вечна жывы
Расце
Млын
Смялей...
Чарга
Ці ёсць?..
Хатнік
Журботна...
Зязюлька
Паднявольніца
Пяцізоркавасць
Каб сагрэцца...
Застацца...
Настрой
Як і ў Бычках...
Вачыста...
Выдых
Дзякаваць...
Не зазелянеюць...
Засталася...
Каб цяплей было...
Яшчэ...
Коця-браце
Сам
Прашэнне
Доля
Ёсць!
Нельга...
Сакрэты настрою
Жывуць!
Вераснёўскай вясне
Сястра
Салям! Чалом!
Вядзьмарскі трыпціх
Разам са снамі...
Анікому
Не здзіўлюся...
Дарэчы
Радаўніца
Трымаемся...
Непадуладны
Дамаўляюцца...
На хутары...
Шукаць...
Напэўна
Вяртаем...
Наканавана
Бацька й сыны
Расце...
На балючым праху...
Шукае...
Будзьма!
Маўчанне Перуна
Капліца
Святасць
Пра што думае камень
Вылучна беларускі
*** Спіць Дамініка...
Час выпаўзання змей
Радкі, што хатнік нашаптаў
Брытва
Траецкія Дзяды
Доўга
А там...
Каб не размінуцца...
Трыпціх
Загайданая
Дым
На плячы
Вяртаючыся
Карчма
Дзікая трава
Легенда
Патаемства Купальскае ночы
Запросіны
Шляхта
Клад
Збег Мірон
І...
Жыву...
Калі сцямнеецца...
Мой радавод
За грэх зямны...
Вызначэнне травы
Сонцакропка
Прапажа
Дадому
Адхінуць небакрай...

ПАЛЫНОВЫЯ САНЕТЫ
*** Усё жыццё, як дзень адзін, прайшло...
*** Магіла – прагавітае акно...
*** Руіны – напаміны даўніны...
*** Не ад самоты пасівеў палын...
*** Вярнуць у незабытае сябе...
*** Як гэты свет, як і сябе, хутчэй...
*** І на зямлю, і ў сціхлую душу...
*** Ікона ў хаце мела кут святы...
*** Сказаць мне слоў апошніх не змагла...
*** Прыходзіла Вялічка на сяло...
*** Стаў весялейшы і святлейшы хлеў...
*** Радня – працяг твайго зямнога дня...
*** Паэзія – хвароба ўсіх вякоў...
*** І зразумееш на чужых вятрах...
*** І ўсе былі табой і не табой...
*** Жыццё пылінку вечнасці сваёй...
*** Звінеў, як посуд, местачковы люд...
*** Былі сярпы вясёлыя ў жніва...
*** На згадку палыновы свой санет...
*** А мне й дагэтуль кожнаю зімой...
*** У прыцемкаў настрой паволі чах...
*** Сарачыны – моўчкі сорак дзён...
*** І ад сябе паціху адстаю...
*** Мне сумна, як самотнаму ваўку...
*** Палае жарсцю стрыманай агмень...
*** А тут набытае пакінем тут...
*** Бацькоўскі стол у хаце гаспадар...
*** Зазелянелі даўнія лугі...
*** У блізкім небе спавядаўся дым...
*** І яблыкамі б'е паклоны сад...
*** Да роднага парога на паклон...
*** Усё жыццё – туга па тым жыцці...
*** Як цёплы дождж ідзе па ярыне...

НАВАТ ВЕЦЕР ГНЁЗДЫ ЎЕ

Субяседнік Паэта зусім не чытач. Субяседнікі Паэта – Ён і Яна. Бог і Вечнасць. Больш размаўляць Паэту няма з кім і няма пра што.

Але што да Паэта Богу і Вечнасці? Калі наперад ведаюць яны ўсё тое, што ён скажа, бо самі ж і нашэптваюць, і падказваюць яму магічныя словы, падаюць таямнічыя знакі...

Ім цікава: "Ці ўгадае?" – іх займае Гульня.

Паэт – дзіця, Бог і Вечнасць – таксама дзеці.

Тым часам нехта з дарослых будзе сур'ёзна даводзіць мне, што Рыгор Барадулін – у адрозненне ад Янкі Купалы – версіфікатар. Што ж, няхай сабе, але з адным істотным удакладненнем: у адрозненне ад геніяльнага паэта Янкі Купалы геніяльны паэт Рыгор Барадулін яшчэ і геніяльны версіфікатар.

Як-ніяк стагоддзе прамінула.

Адлегласць у сто гадоў наша паэзія прабегла, нібы алімпійка. Нягледзячы на ўсе бар'еры на дыстанцыі. На ямы з крывёй, на лесапавалы. Гэта фенаменальная з'ява ў сусветнай культуры, з чаго і вынік феномен Рыгора Барадуліна. І не самоціцца б нам, жалячыся, што ўсё нашае прахне, а шчаслівіцца тым, што красуе.

Зашмат у белым свеце суму беларускага. Дальбог, замнога.

І старац зношаны і маладзён,
Ніхто і не падумае, што зрэшты
Ён – саркафаг сваіх пражытых дзён.

"Першыя – навечна першыя і палепшыць іх немагчыма", – напісаў у прадмове да барадулінскага "Збору твораў" Васіль Сёмуха, маючы на ўвазе Купалу, Коласа, Багдановіча. Яно так. Як і тое, што ўжо цяпер відавочна: Барадулін разам з імі, роўны сярод роўных.

Роўных яму няма сярод сучаснікаў. Ён адзіны, хто здолеў, як і тыя першыя, якіх немагчыма палепшыць, увабраць у сябе ці не ўсю беларускую спрадвечнасць. У якой нават вецер гнёзды ўе.

Хрышчоны ва ўніяцтве, ён называе сябе крывічом і кшчоным паганцам. Друвінам. Называе нездарма, бо ўвабраў у сябе ці не ўвесь крывіцкі дух, удыхнуўшы з ім усю мову крывіцкую. Ён адзіны беларускі паэт, які існуе толькі ў мове і выключна ў ёй. Існуе гэткім жа неверагодным цудам, якім сама мова існуе ў пабураным – альбо дасюль не створаным – беларускім свеце.

Музыка не патрабуе перакладу, паэзія не перакладаецца. Геніяльны паэт роўны самому сабе толькі на сваёй мове. Рыгор Барадулін якраз гэткі паэт, роўны самому сабе адно па-беларуску. Зрэшты, як і народ роўны самому сабе толькі на сваёй зямлі з усім сваім.

Яно не азначае, што не трэба мкнуцца ў свет... Яшчэ як трэба – мы і так ужо ўсіх пераседзелі ў лясах ды балотах. Пакуль выжывалі – жыццё йшло.

Што істотна, для Барадуліна не існуе калізіі паэт і народ. Прынамсі гэтак, як існавала яна для Купалы: "Па колькі нам дасі чырвонцаў, калі мы пойдзем за табой?.." Калі Барадулін і вылучае сябе з народа, дык толькі тым, што, пакуль народ спіць, ён робіць ягоную народную работу: мовастваральную. Прачнуўшыся, народ знойдзе ў Барадуліне тое, што і не сніў.

Уявіце, якім выданнем з выданняў стане некалі слоўнік мовы Рыгора Барадуліна. З якога хтосьці дазнаецца, што ўручча – не адно мікрараён Менска, дзе чамусьці няма ручаёў.

Нязмушанасць метафары, палётная лёгкасць радка, электрычнай дугой са словам счэпленае слова – гэтак паўстагоддзя таму пачынаўся Рыгор Барадулін. Кнігамі "Нагбом", "Неруш", "Рум", "Абсяг"... У маладосці – пры гульні з Богам і Вечнасцю – яно не дзіва: кіпень вершаў. Але і ва ўзросце сямідзесяці гадоў, калі пачуваешся "як беспрытульны дым, перад якім пазачынялі дзверы", ён стварае "Ксты" – кнігу-малітву, кнігу духоўнай паэзіі, пранізаную энергетыкай. Выпадак зноў жа, як амаль усё, што звязана з Барадуліным, фенаменальны.

Кніга "Ксты" яшчэ на вянец, амаль да даху ўзвысіла сцены храма, які ўсё жыццё ўзводзіць Рыгор Барадулін. Але да крыжа– далёка, да неба – высока... І ён піша новыя вершы, кладучы на вянец "Кстоў" вянец "Рунаў Перуновых".

Гэткае дойлідства заслугоўвае не абы якой адзнакі... Пасля прэзентацыі кнігі "Ксты", якая адбылася ў Менску ў касцёле св. Сымона і св. Алены, усе прысутныя там разам са святарамі прыйшлі да думкі, што такой адзнакай магла б стаць Нобелеўская прэмія. На што ўсе разам, памаліўшыся, і пачалі працаваць.

Дай Божа, каб праз Рыгора Барадуліна (як і праз Васіля Быкава, чаго, на жаль, не сталася, не паспелася) Нобелеўскай прэміяй узнагародзілася ўся наша нацыянальная культура, літаратура, паэзія, а найперш – мова. Тая самая, якая выстаяла, выжыла насуперак знішчэнням. Тая самая, праз якую мы – не на пустым месцы. Тая, якая для Рыгора Барадуліна – ад мамы Голас. Урэшце, тая, на якой чуе нас Бог – і ці прымае, ці не прымае нашы малітвы.

Уладзімір Някляеў